پیامدهای منطقه‌ای آشتی عربستان - قطر
«داود احمدزاده»، کارشناس مسائل غرب آسیا با اشاره به بحث‌هایی که اخیراً پیرامون آشتی قطر و عربستان سعودی صورت گرفته است؛ گفت: «مشکلات سیاسی و امنیتی بین قطر با عربستان، بحرین و امارات در سال ۲۰۱۷ (سال ۱۳۹۶) موجب شد تا دوحه با تحریم‌ها و تهدیدهای متعددی روبه‌رو شود. در آن برهۀ زمانی، عربستان تأکید داشت که هرگونه گشایش در روابط ریاض و دوحه منوط به این است که قطر ۱۳ شرط اصلی و در رأس آن‌ها کمک به گروه‌ها و کشورهایی که از نظر عربستان و کشورهای همسو با آن، گروه‌های تروریستی نامیده می‌شدند را قطع کند. ریاض همچنین تأکید داشت که ریاض باید هرگونه روابط سیاسی و اقتصادی با ایران را قطع کند.» وی ادامه داد: «درخواست دیگری که ریاض از دوحه مطرح کرد این بود که فعالیت‌های تبلیغاتی و رسانه‌ای الجزیره را کلاً قطع کند تا روابط به حالت عادی بازگردد؛ اما به‌رغم تحریم‌ها و بایکوت علیه قطر ازجمله ممنوعیت پروازهای هوایی هواپیماهای قطری از فضا و آسمان عربستان، دوحه حاضر به پذیرش این شروط نشد.»
به گفتۀ این کارشناس، یکی از شرایطی که موجب تشدید تحریم‌ها و انزوای سیاسی قطر در منطقۀ خلیج‌فارس شد این بود که آمریکا به رهبری دونالد ترامپِ تروریست از عربستان، بحرین و امارات حمایت کرد و این امر سبب شد تا قطر با مشکلات بیشتری مواجه شود. در مقابل دوحه در مقام پاسخگویی به اقدامات ریاض و هم‌پیمانان آن در منطقه نه تنها به خواسته‌ها و مطالبات آن‌ها تن نداد، بلکه روابط سیاسی و اقتصادی خود را با ایران در حوزه‌های مختلف گسترش داد و آسمان ایران نیز به روی هواپیماهای قطری گشوده شد. احمدزاده با اشاره به نقش ترکیه در این تحولات توضیح داد: «ترکیه هم به عنوان کشور تأثیرگذار در منطقه که به دنبال رقابت با عربستان در غرب آسیا و شمال آفریقا برآمده با ایجاد پایگاه نظامی در قطر، از این کشور در مقابل عربستان حمایت کرد.»
این استاد دانشگاه با بیان این مسئله که برخلاف اشتباه راهبردی دونالد ترامپ، قطر کشور ذره‌ای و کوچکی در منطقه نبوده و نیست، افزود: «دلارهای نفتی و قدرت نرم قطر در قالب رسانه‌ای چون الجزیره باعث شد که در ماه‌های اخیر ترامپ به اشتباه راهبردی خود پی ببرد و تلاش کند که مجدداً آشتی بین قطر و عربستان برقرار شود.» احمدزاده در واکاوی نقش ایران در اختلافات میان قطر و عربستان نیز گفت: «جمهوری اسلامی ایران در موقعیت‌های مختلف نه تنها به دنبال ایجاد تنش و گسترش آشوب بین همسایگان عرب خود نبوده بلکه در شرایط گوناگون به دنبال تنش‌زدایی و ایجاد آرامش در منطقه برآمده است. در همین راستا در شرایطی که قطر با تحریم‌های مختلف عربستان مواجه شده بود و تهران با دوحه بر سر موضوعات امنیتی چون سوریه و گروه‌های تکفیری مشکلاتی داشت، از روی حسن نیت مرزهای هوایی خود را به روی هواپیماهای قطری گشود و درعین حال برخی از احتیاجات اقتصادی و کشاورزی دوحه را که پیش‌تر از سوی کشورهای تحریم‌‌کننده نظیر عربستان و امارات برآورده می‌شد را تأمین نمود.» وی با توجه به حسن نیت ایران در قبال قطر تأکید کرد که عادی‌سازی روابط ریاض و دوحه اصولاً به مفهوم گام برداشتن در راستای ضربه زدن به منافع ملی ایران قلمداد نمی‌شود. لیکن قطر بایستی هشیار باشد که در دام توطئه عربستان علیه ایران گرفتار نشود که در این‌صورت متضرر خواهد شد.
احمدزاده افزود: «مقامات قطری نیز بارها از حسن هم‌جواری ایران حمایت کرده‌اند و روند تحولات منطقه نشان می‌دهد که قطری‌ها به ضرر منافع ایران گام برنخواهند داشت؛ زیرا قطر به دنبال چندجانبه‌گرایی در روابط با همسایگان خویش در منطقۀ غبر آسیا است.» کارشناس مسائل غرب آسیا با تأکید بر اینکه دوحه همچنین طی چندین دهه گذشته نیز روابط نزدیکی با ایران داشته، گفت: «تلاش دو کشور همواره بر این بوده که در موضوعات مختلف با هم همکاری داشته باشند.» وی در تحلیل سیاست عربستان از آشتی با قطر در این مقطع نیز توضیح داد: «به نظر می‌رسد با شیفت قدرت در کاخ سفید و روی کار آمدن جو بایدن و هراس رهبران کشورهای محافظه‌کار عربی نظیر عربستان و امارات نسبت به موضوعات امنیتی منطقه ازجمله احتمال بازگشت آمریکا به برجام، ریاض درصدد است که با کم کردن موضوعات امنیتی خود در منطقه ازجمله اختلافات سیاسی و امنیتی با قطر بتواند با عادی‌سازی تدریجی روابط با رژیم صهیونیستی، موضع واحد و یکسانی را در قبال ایران اتخاذ نماید.» احمدزاده در نهایت اشاره کرد: «به‌رغم نشانه‌های مثبت عربستان برای آشتی مجدد با قطر، هنوز موضع امارات و مصر به عنوان دو کشور مهم تحریم‌کنندۀ قطر در این ارتباط مشخص نیست. همچنین این موضوع ساده‌انگارانه است که برقراری روابط دیپلماتیک کامل قطر با عربستان به مفهوم حل تمامی مشکلات و موضوعات امنیتی در پرونده‌های منطقه‌ای قلمداد شود. چرا که قطر هنوز حاضر به پذیرش ۱۳ خواستۀ اصلی ریاض نشده و به نظر می‌رسد که در موضوعاتی چون بحث فلسطین و مسائل منطقه‌ای ازجمله حمایت از گروه اخوان‌المسلمین اختلافات اساسی بین دو کشور وجود دارد.»
منبع تحلیل: شورای راهبردی روابط خارجی
توضیح: «گزارشات و تحلیل‌های راهبردی ارائه شده از منابع معتبر داخلی و خارجی صرفاً برای آشنایی و تنویر افکار نخبگان و مدیران راهبردی کشور با تحلیل‌های راهبردی روزآمد بوده و لزوماً منطبق با دیدگاه‌ها و نظرات دانشگاه عالی دفاع ملی نمی‌باشد.»
نظر شما :