فرصت‌های همکاری ایران با کشورهای آسیای مرکزی
پنج کشور آسیای مرکزی شامل ازبکستان، تاجیکستان، ترکمنستان، قزاقستان و قرقیزستان دو اصل مهم در سیاست خارجی‌شان دارند که در مورد روابط با تمام کشورها آن را لحاظ می‌کنند؛
- نخست تنوع‌بخشی
- دوم توازن‌بخشی
این کشورها مایل هستند که در سطح قدرت‌های بزرگ با روسیه، چین، اروپا و آمریکا همکاری کنند و در سطح قدرت‌های منطقه‌ای نیز ایران، ترکیه، هند و کشورهای دیگر در سبد سیاست خارجی آن‌ها قرار دارند. آن‌ها نمی‌خواهند هیچ قدرتی در آسیای مرکزی قدرت مسلط و محوری باشد. در واقع این کشورها می‌خواهند از طریق روسیه، روابط با چین را متوازن کنند؛ از طریق چین، روسیه را و از طریق این دو کشور، آمریکا را. در این بین زمینۀ بازیگری ایران در آسیای مرکزی هم در همین چارچوب قابل‌بررسی است؛ لذا کشورهای آسیای مرکزی مایل به ایجاد هیچ بلوکی علیه کشورهای دیگر در این منطقه نیستند. در واقع کشورهای آسیای مرکزی این نگرانی را دارند که سازمان همکاری شانگهای به یک بلوک ضد غربی و یا به ناتوی شرق تبدیل شود؛ بنابراین این پنج کشور اصلاً تمایلی ندارند با کشورهای دیگر، مناطق و یا پیمان‌های دیگر وارد تقابل آشکار شوند. آن‌ها با ایالات‌متحده آمریکا به عنوان یکی از شرکای‌شان در حال همکاری هستند، اما این همکاری تا جایی تداوم خواهد داشت که واشنگتن بر کل امورات کشورهای آسیای مرکزی مسلط نشود.
روابطشان با چین نیز به همین منوال است؛ کشورهای آسیای مرکزی در دهۀ ۹۰ از شوروی جدا شدند و امروز به جز قزاقستان، چین شریک نخست تجاری چهار کشور دیگر است. این در حالی است که اکنون تا حدی چین‌هراسی در آسیای مرکزی گسترش پیدا کرده لذا در پی کاهش نقش پکن برآمده‌اند. در چنین شرایطی ظرفیت مناسبی برای جمهوری اسلامی ایران پدید می‌آید تا با در نظر گرفتن اصل تنوع‌بخشی و توازن‌بخشی که در ابتدای مطلب ذکر شد، وارد تعامل و همکاری بیشتر با این کشورها شود. البته باید توجه داشت ازبکستان، تاجیکستان، ترکمنستان، قزاقستان و قرقیزستان نمی‌خواهند چین جایگزین روسیه یا آمریکا شود یا ایران جایگزین چین. این کشورها نمی‌خواهند ایران، روسیه و چین در تقابل با نفوذ آمریکا وارد همکاری شوند. اگر ایران از این زاویه به همکاری با کشورهای آسیای میانه نگاه کند مهم‌ترین حوزه همکاری بین طرفین حوزه ترانزیت حال چه ریلی، چه جاده‌ای و چه خطوط هوایی است. همچنین در حوزه صادرات محصولات کشاورزی، همکاری با اتحادیه اقتصادی اوراسیا و سازمان همکاری شانگهای و تجارت دریایی در دریای خزر با ترکمنستان و قزاقستان می‌تواند در دستور کار همکاری‌های دو طرف قرار گیرد. در عین حال همکاری‌های امنیتی و انتظامی در حوزۀ مبارزه با مواد مخدر، مبارزه با تروریسم و افراط‌گرایی به ویژه با محوریت افغانستان مورد استقبال کشورهای آسیای مرکزی قرار خواهد گرفت.
ایران می‌تواند از این زمینه‌های موجود استفاده کند تا جای پایش در آسیای مرکزی محکم‌تر شود. ابتدا باید ارزیابی کنیم که چند درصد واردات و صادرات این منطقه برای ایران است. در واقع اول باید جای پایمان را محکم کنیم و از نظر اقتصادی نفوذمان را گسترش دهیم. در نتیجه جمهوری اسلامی ایران می‌تواند با استفاده از اصل توازن‌بخشی و تنوع‌بخشی در این منطقه برای افزایش حضور خود استفاده کند. در چنین شرایطی بالطبع در برخی از حوزه‌ها نیز همکاری‌هایی بین ایران با روسیه و چین شکل خواهد گرفت.
منبع تحلیل: شورای راهبردی روابط خارجی
توضیح:
«گزارشات و تحلیل‌های راهبردی ارائه شده از منابع معتبر داخلی و خارجی صرفاً برای آشنایی و تنویر افکار نخبگان و مدیران راهبردی کشور با تحلیل‌های راهبردی روزآمد بوده و لزوماً منطبق با دیدگاه‌ها و نظرات دانشگاه عالی دفاع ملی نمی‌باشد.»
نظر شما :