تعهد در برابر تعهد؛ نگاهی به آینده برجام
«مهدی شاپوری»، کارشناس مسائل بین‌الملل با اشاره به بیانیۀ اخیر سه کشور اروپایی در رابطه با برنامه هسته‌ای ایران، خاطرنشان کرد: «اروپایی‌ها بعد از خروج آمریکا از برجام نتوانستند به تعهداتی که داشتند عمل کنند. هیچ‌کدام از شرکت‌ها یا بانک‌های اروپایی با بهانۀ تحریم‌های ثانویۀ آمریکا حاضر نشدند با ایران مراوده داشته باشند و سازوکار اینستکس هم راه به جایی نبرد.»
وی با بیان اینکه اروپایی‌ها همان زمانی که ترامپ تروریست می‌خواست از برجام خارج شود، پیشنهاد برخی اصلاحات را در برجام داده بودند، گفت: «آن‌ها به دنبال این بودند که آمریکا در برجام بماند و تا حدودی هم به نتایجی رسیده بودند، اما یک‌باره برخلاف تفاهمهایی که در حال شکل‌گیری میان آمریکا و اروپا بود، ترامپ از برجام خارج شد.» این تحلیلگر مسائل بین‌الملل افزود: «در واقع، اروپایی‌ها قصد و نیت تغییر برجام را داشتند؛ به این شکل که اختلافاتی را که با ایران دارند، در قالب جدیدی یا به اصطلاح در پیوستی به برجام اضافه کنند. اروپایی‌ها با دولت ترامپ در مورد گسترش بندهای معروف به بندهای غروب در برجام، موافق بودند.» وی ادامه داد: «اروپایی‌ها در مورد مسائل موشکی و سیاست‌های منطقه‌ای ایران نیز تا حدود زیادی با دولت ترامپ موافق بودند، اما اختلافشان بیشتر در روش بود. در واقع، اختلافشان بیشتر تاکتیکی بود تا راهبردی. اروپایی‌ها معتقد بودند که باید در برجام ماند؛ آن‌ها به دنبال اصلاح برجام و یا به عبارت خودشان تکمیل برجام بودند تا در حوزه‌های اختلافی دیگر با جمهوری اسلامی ایران بتوانند به توافقات جدیدی برسند، ولی دولت ترامپ خیلی عجله داشت که زودتر از برجام خارج شود.»
شاپوری با اشاره به تلاش‌های اروپا و در رأس آن فرانسه و تا حدودی آلمان برای بازگشت آمریکا به برجام و شکل‌گیری گفت‌وگو میان ایران و آمریکا، تأکید کرد: «چون ترامپ حاضر نبود تحت هیچ شرایطی به برجام برگردد، از این نظر اروپایی‌ها با او اختلاف داشتند.» وی در خصوص مواضع ضد ایرانی اخیر سه کشور اروپایی بعد از انتخاب جو بایدن به عنوان رئیس‌جمهور آمریکا، گفت: «در دولت بایدن دوباره اروپایی‌ها در حال طرح کردن همان بحث‌های اصلاح و تکمیل برجام و توافق در دیگر حوزه‌ها هستند و به نظر میرسد تلاش خواهند کرد در مورد ایران با دولت بایدن به اجماع برسند.» شاپوری با بیان اینکه مباحث اروپا همان مباحث پیشین است، اما به دلیل قوت گرفتن احتمال مذاکره بر سر برجام بعد از روی کار آمدن دولت بایدن، با جدیت بیشتری آن را مطرح می‌کنند، اضافه کرد: «این احتمال نیز وجود دارد که آمریکایی‌ها به دلیل درگیر بودن در مسائل متعدد داخلی و خارجی، به اروپایی‌ها به ویژه فرانسه نقش بیشتری در پیشبرد مذاکره در مورد برجام بدهند. شاید به همین دلیل باشد که وزیر خارجه فرانسه بیشتر از دیگر همتایان اروپایی‌اش در اعلام مواضع فعال است.»
این تحلیلگر مسائل بین‌الملل با تأکید بر اینکه باید مسائل جدیدی را که اروپایی‌ها مطرح می‌کنند، در چارچوب یک راهبرد اجماعی بین دولت بایدن و اروپا در نظر گرفت، اضافه کرد: «در شرایط فعلی طرفین در حال سنجش مواضع یکدیگر هستند و بحث‌هایی که مطرح می‌شود بیشتر سنجش مواضع است. در مذاکرات بین‌المللی، قبل از مذاکره، معمولاً طرف‌ها مواضع حداکثری اتخاذ می‌کنند تا بتوانند عکس‌العمل طرف مقابل را بسنجند و بر اساس آن راهبرد و تاکتیک‌های خود را طراحی کنند تا در میز مذاکره امتیازات بیشتری از طرف مقابلشان بگیرند.» شاپوری تأکید کرد: «در این شرایط طرفین به اصطلاح بالن هوا می‌کنند تا بتوانند مواضع همدیگر را بسنجند و در نهایت باید دید که سر میز مذاکره چه اتفاقی خواهد افتاد.» وی با بیان اینکه مواضع حداکثری اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها را نباید جدی گرفت، توضیح داد: «اگر قرار باشد مذاکره‌ای صورت بگیرد، این مواضع تعدیل خواهد شد؛ بنابراین این مواضع نمی‌تواند مانع مذاکره شود و فقط می‌تواند نوعی پیش مذاکره در قالب اعلام و سنجش مواضع باشد. البته همواره باید به این نکته توجه داشت که روابط بین‌الملل و مسائل مربوط به این عرصه حوزۀ واقعیتها است و دولت‌ها بر اساس منابع، امکانات و قدرتی که دارند، دستور کارهای خود را پیش می‌برند.»
وی با اشاره به اهداف صلح‌آمیز و راهبردی ایران در دستیابی به فناوری هسته‌ای افزود: «مواضع ایران در این‌باره کاملاً اصولی و حساب شده است؛ چرا که تعهداتی در برجام وجود دارد که آن‌ها انجام ندادند؛ در حالیکه ایران مطابق برجام تعهداتش را انجام داد و بعداً هم بر اساس عمل متقابل که در خود برجام پیش‌بینی شده بود، اقدام به کاهش تعهداتش کرد. با این حال، مسائل در چهار سال اخیر تغییر زیادی کرده و ممکن است.» شاپوری در عین حال تأکید کرد: «اروپا بدون پشتیبانی و حمایت آمریکا، این توان را ندارد که بر روی مواضعی که اکنون طرح می‌کند، اصرار کند و بخواهد آنچه را که خارج از برجام مطرح می‌شود، پیش ببرد. در واقع، موضع دولت آمریکا مهم است. اروپایی‌ها توان تأثیرگذاری زیادی در این مورد ندارند، مگر آنکه آمریکایی‌ها نقش متفاوتی برای آن‌ها قائل شوند.»
این کارشناس مسائل بین‌الملل ادامه داد: «در چند سال گذشته جمهوری اسلامی در خصوص برجام در موقعیت اخلاقی و حقوقی بالایی قرار داشت و اکنون هم قرار دارد. جمهوری اسلامی ایران نشان داد که به تعهداتش پایبند است و این دولت آمریکاست که قانون‌شکنی می‌کند. البته حتماً باید تلاش کرد ضمن حفظ این برتری اخلاقی و حقوقی، آن را به امتیازات سیاسی و اقتصادی تبدیل کرد. رویکرد کنونی جمهوری اسلامی ایران مبنی بر تعهد در برابر تعهد، اقدام در مقابل اقدام و اعلامیه در مقابل اعلامیه، اصولی و منطقی است و بنابراین، طرف مقابل چندان نمی‌تواند مواضع حداکثری‌اش را پیگیری کند.»
منبع تحلیل: شورای راهبردی روابط خارجی
توضیح: «گزارشات و تحلیل‌های راهبردی ارائه شده از منابع معتبر داخلی و خارجی صرفاً برای آشنایی و تنویر افکار نخبگان و مدیران راهبردی کشور با تحلیل‌های راهبردی روزآمد بوده و لزوماً منطبق با دیدگاه‌ها و نظرات دانشگاه عالی دفاع ملی نمی‌باشد.»
نظر شما :