اهمیت ساز و کار ۳+۳ برای حل و فصل مسائل قفقاز و راهبرد کشورهای عضو
اهمیت ساز و کار ۳+۳ برای حل و فصل مسائل قفقاز و راهبرد کشورهای عضو
«رضا حجت شمامی»، تحلیلگر مسائل قفقاز با اشاره به پیشنهاد مکانیسم موسوم به گروه ۳+۳ برای حل و فصل مسائل منطقۀ قفقاز با تمرکز بر موضوعات امنیت، روابط اقتصادی و حمل و نقل، وجود تضاد رویکردی میان کشورهای حوزۀ قفقاز را از چالش‌های این منطقه عنوان کرد و در خصوص راهبرد ارمنستان دربارۀ این مکانیسم اظهار داشت: «ساختار سیاسی و پیشینۀ رویکردی ارمنستان روسیه محور بوده و اساساً این کشور متحد راهبردی روسیه است؛ اما در شرایط فعلی، با حضور پاشینیان در قدرت، این کشور دچار تضاد در رویکرد است.»
وی با اشاره به واگذاری مناطقی از ارمنستان در جنگ دوم قره باغ به جمهوری آذربایجان افزود: «آنچه در این جنگ رخ داد، در واقع تنبیه ارمنستان بود؛ روسیه به نوعی اعلام کرد کشورهایی که برای گسترش ناتو به شرق فرش پهن می‌کنند، حیثیت ملی‌شان را به باد خواهند داد.» این تحلیلگر مسائل قفقاز گفت: «ارمنستان از یک سو متوجه اقدام تنبیهی روسیه شده و نیازهایش به ایران را نیز درک کرده است؛ علاوه بر آن می‌داند اگر در چارچوب ۳+۳ وارد دیپلماسی نشود، ممکن است با چالش‌های متعدد و بیشتری مواجه شود؛ همان طور که برخی از تندروها در جمهوری آذربایجان معتقدند استان سیونیک ارمنستان، به جمهوری آذربایجان تعلق داشته و باید به آن بازگردانده شود!»
حجت شمامی ضمن اشاره به گرایش‌های فرهنگی غربگرایانۀ ارمنستان و نزدیکی تاریخی این کشور با اروپا، در عین حال یادآور شد: «مناسبات ۳۰ سال گذشتۀ ارمنستان، پیوند راهبردی با روسیه را شکل داده و شاهد برخی تحلیل‌ها نسبت به گسترش سیطره روسیه در آینده در ارمنستان هستیم.»
راهبردها و نگرانی‌های مشترک ایران، ارمنستان و روسیه
وی با بیان اینکه ارمنستان به دلیل نگرانی‌های فعلی خود، خصوصاً دربارۀ استان سیونیک، به ایران نزدیک شده است، ادامه داد: «روسیه نیز هیچگاه اجازۀ اتصال ترکیه به خاک جمهوری آذربایجان و سپس آسیای مرکزی که موجب دسترسی آسان ناتو به دریای خزر نیز خواهد شد، را نخواهد داد؛ چرا که با این اقدام حوزۀ خارج نزدیک خود را در اختیار ترکیه و ناتو قرار می‌دهد. بنابراین ایران، ارمنستان و روسیه در این خصوص راهبردها و نگرانی‌های مشترکی دارند.» این کارشناس مسائل قفقاز ضمن تشریح مواضع جمهوری آذربایجان نسبت به ترکیه و رژیم صهیونیستی گفت: «این کشور پس از جنگ اخیر، اعتماد به نفس بیشتری به دست آورده و می‌خواهد خود را به هر ترتیب و با توجه به راهبرد و توصیه‌های ناتو، از طریق ایجاد دالانی در ارمنستان به ترکیه وصل کند که این امر با مخالفت کشورهای منطقه مواجه خواهد بود. این کشور معتقد است وقتی می‌تواند گاز و انرژی خود را به رژیم صهیونیستی بدهد و از این رژیم اسلحه بخرد، با همان تخیلات هم می‌تواند هم به نوعی فشاری به ایران بیاورد و هم مدعی الحاقات ارضی شود.»
حجت شمامی با اشاره به تلاش جمهوری آذربایجان برای جلب حمایت ترکیه، امارات، عربستان، رژیم صهیونیستی، اروپا و ارتش پاکستان افزود: «در این شرایط ترکیه با توجه به موقعیت خود در اروپا به نوعثمانی‌گری روی آورده و به دنبال تقویت شورای ترکی است و می‌خواهد به جمهوری آذربایجان پیوند بخورد و از آنجا از راه خزر به کشورهای ترک زبان آسیای مرکزی وصل شود. بنابراین ترکیه در ساز و کار ۳+۳ احتمالاً درصدد پیگیری این راهبرد خواهد بود.» وی در عین حال تصریح کرد: «باید در نظر داشت در این مسأله دو لبۀ قیچی ایفای نقش می‌کنند؛ چرا که از یک سو ایران و از سوی دیگر روسیه چنین اجازه‌ای نخواهند داد و در صورت ایجاد این پیوند مورد نظر جمهوری آذربایجان، روسیه بسیار متضرر خواهد شد. روسیه در برابر ناتو با قدرت ایستاده است، بنابراین در برابر ترکیه نیز همین سیاست را با جدیت دنبال خواهد کرد.»
حجت شمامی با تأکید بر ضرورت گام‌های مشترک لازم برای حل مسائل این منطقه در چارچوب مکانیسم ۳+۳، ادامه داد: «روسیه تماشاگری منتظر و باهوش است و هر چه این منطقه چالش سازتر باشد، روسیه برای شکار بزرگ‌تر بیشتر منتظر می‌ماند. در واقع بیش از اینکه ایران نگران برخی تغییرات ژئوپلیتیکی باشد، جمهوری آذربایجان باید نگران باشد که اگر بخواهد با برخی رویکردهای غرب گرایانه، نگرانی‌های روسیه را برانگیزد، ممکن است با همان مسائلی که گرجستان و اوکراین مواجه شدند، روبرو شود.»
ضرورت رایزنی‌های مستمر ایران و روسیه در ساز و کار ۳+۳
این کارشناس مسائل قفقاز ضمن تأکید بر ضرورت رایزنی‌های مستمر ایران و روسیه در ساز و کار ۳+۳ و هماهنگی مواضع خصوصاً در رابطه با تفاوت دیدگاه‌های دو کشور نسبت به ماهیت تغییرات ژئوپلیتیک در منطقه اضافه کرد: «روسیه رژیم صهیونیستی را جدی نمی‌گیرد؛ چرا که توان کنترل آن را دارد. در جنگ ۲۰۰۸ که بسیاری از منابع اطلاعاتی و پهپادهای گرجستان توسط رژیم صهیونیستی تهیه شده بود، روسیه با وارد کردن تانک‌های خود معادلات را تغییر داد، اما در هر حال باید پیوندهای روسیه و رژیم صهیونیستی را هم در نظر داشت.» حجت شمامی به کشف اورانیوم در استان سیونیک ارمنستان و علاقۀ ترکیه به این منابع معدنی و همچنین تلاش این کشور برای افزایش منابع هسته‌ای خود اشاره کرد و در عین حال گفت: «با در نظر گرفتن شرایط فعلی، ترکیه ناچار است از تشدید تنش‌هایی که منجر به جنگ می‌شود بگذرد؛ چرا که اقتصاد این کشور بحران‌های متعددی را در آستانۀ انتخاباتی دیگر تجربه می‌کند. جنگ، اقتصاد این کشور را متلاشی می‌کند و ناتو نیز برای این دندان لق هزینه نخواهد کرد. در واقع ترکیه در اتصال سرزمینی و رسمی و نه کریدوری نخجوان به جمهوری آذربایجان ناکام خواهد بود.»
وی در خصوص مواضع گرجستان در ساز و کار ۳+۳، با بیان اینکه این کشور نگاهی مخالف نسبت به روسیه و ایران دارد، تصریح کرد: «گرجستان نیازمند کریدورهای اقتصادی و حمل و نقلی و مواصلاتی ایران به سمت اروپا است، اما چون زخم خوردۀ روسیه است و خود را هم پیوند با ترکیه، آذربایجان و رژیم صهیونیستی می‌بیند، در مکانیسم ۳+۳ در کنار روسیه و ایران می‌ایستد و اعلام کرده با اینکه برای این کشور سخت خواهد بود که همراه روسیه در فرمت همکاری منطقه‌ای مشارکت کند، اما با این حال در این طرح حضور خواهد داشت.» این تحلیلگر مسائل قفقاز با بیان اینکه میان روسیه، ارمنستان و ایران پیوندهای رویکردی بیشتری وجود دارد، تأکید کرد: «ایران باید در همۀ مذاکرات و اقداماتش در این منطقه، پیوندهای ژئوپلیتیک ایجاد کند و نظر کشورها را به لحاظ اقتصادی و ژئوپلیتیکی به آن جلب کند.»
حجت شمامی در خصوص راهبرد کشورهای ۳+۳ نسبت به حضور بازیگران فرامنطقه‌ای در قفقاز گفت: «در شرایط فعلی رژیم صهیونیستی سیاست افزایش تنش خود را از غرب آسیا به قفقاز منتقل کرده و تسلیحات مدرن و فوق مدرن را در اختیار علی‌اف قرار داده است. حتماً باید در سیاست افزایش تنش در این منطقه نقش فزایندۀ رژیم صهیونیستی را ببینیم؛ مگر اینکه نتواند بازیگردانی کند. رژیم صهیونیستی قطعاً حضور خود را در این منطقه رها نخواهد کرد و از این منظر، این حضور چالشی برای ایران به حساب می‌آید.»
منبع تحلیل: شورای راهبردی روابط خارجی
توضیح: «گزارشات و تحلیل‌های راهبردی ارائه شده از منابع معتبر داخلی و خارجی صرفاً برای آشنایی و تنویر افکار نخبگان و مدیران راهبردی کشور با تحلیل‌های راهبردی روزآمد بوده و لزوماً منطبق با دیدگاه‌ها و نظرات دانشگاه عالی دفاع ملی نمی‌باشد.»
نظر شما :