اهداف و منافع روسیه در پیگیری برنامۀ امنیت جمعی در خلیج‌فارس
«عفیفه عابدی»، کارشناس مسائل روسیه در خصوص تلاش روسیه در قالب ابتکاری به نام «برنامۀ امنیت جمعی در خلیج‌فارس» و به روزرسانی و ارائه این برنامه که سال ۲۰۱۹ نیز مطرح شده بود، اظهار داشت: «توجه روسیه به خلیج‌فارس و غرب آسیا رویکرد جدیدی نیست و تلاش مسکو برای دسترسی به خلیج‌فارس و نقش‌آفرینی در آن سابقۀ تاریخی بسیار طولانی دارد؛ البته در دو دهۀ اخیر این توجه بیشتر شده است.»
وی با بیان اینکه شوروی سابق در دورۀ رقابت با آمریکا منافع و هم‌پیمانان راهبردی در غرب آسیا داشت و تلاش می‌کرد به واسطۀ آن‌ها در برابر ستون‌های امنیتی آمریکا در خلیج‌فارس موازنه ایجاد کند، گفت: «بعد از روی کار آمدن پوتین، روسیه در دوره‌های مختلف تلاش کرده که منافع سنتی خود در خلیج‌فارس و غرب آسیا را احیا کند.» این کارشناس مسائل روسیه، با یادآوری اینکه هنوز ابعاد برنامۀ امنیت جمعی در خلیج‌فارس منتشر نشده است، ادامه داد: «رویکرد روسیه به خلیج‌فارس را باید در ابعاد بین‌المللی بررسی کرد. در شرایط فعلی تحلیلگران بسیاری معتقدند نظام بین‌الملل در حال تحول سامانمند است و روسیه هم مانند گذشته مطابق دکترین های سیاسی و امنیتی خود، قائل به تشکیل نظام چند قطبی است و تمایل دارد با افزایش نفوذ خود در مناطق هم‌جوار به عنوان یکی از قدرت‌های شکل دهنده نظام چند قطبی معرفی شود.»
عابدی با تشریح دلایل روسیه برای ایفای نقش در خلیج‌فارس و اهمیت این منطقه برای آن، افزود: «روس‌ها منافع تاریخی و سنتی در خلیج‌فارس دارند و تلاش می‌کنند از طریق روابط حسنه با کشورهای منطقه و ایجاد قراردادها و مناسبات سیاسی، نظامی و اقتصادی، بازار خود را در منطقه افزایش دهند و در یکی از مهم‌ترین مسیرهای انتقال انرژی نفوذ داشته باشند.» وی با اشاره به اظهارات سخنگوی وزارت خارجه آمریکا که در ارزیابی از طرح روسیه دربارۀ خلیج‌فارس گفته بود آماده‌ایم همزمان با مخالفت با آن دسته از سیاست‌های روسیه که ضدمنافع آمریکاست، با مسکو در زمینه‌هایی که دو طرف منافع مشترک دارند، همکاری کنیم، تأکید کرد: «حتی استراتژیست‌های آمریکا هم معتقدند غرب آسیا و خلیج‌فارس یکی از حوزه‌های رقابت قدرت‌های جدید بین‌المللی با ایالات متحده است و آمریکا این منطقه را رها نخواهد کرد.»
این پژوهشگر پژوهشکدۀ مجمع تشخیص مصلحت نظام، در عین حال ادامه داد: «طرح روسیه برای خلیج‌فارس با وجود تمام مزایایی که می‌تواند داشته باشد با چالش‌های فراوانی رو به رو است. از یک سو برخی کشورهای منطقه اختلافات عمیق سیاسی، اعتقادی و ارضی با یکدیگر دارند و از سوی دیگر امنیتی که روسیه بخواهد در شکل‌دهی به آن نقش آفرینی کند در تعارض با منافع بازیگران دیگری مانند آمریکا و رژیم صهیونیستی است و ممکن است با کارشکنی‌های آن‌ها در برابر این طرح مواجه شود.» عابدی گفت: «با توجه به این شرایط، سخن گفتن از اجرای این طرح، ایده‌آل‌گرایانه به نظر می‌رسد، اما با این حال احتمال موفقیتش کاملاً منتفی نیست. شاید این ایده به همۀ اهدافش نرسد، اما می‌تواند در قالب پیمانی مانند پیمان عدم تعارض که ایران در دورۀ دولت قبل ارائه کرده بود، شکل بگیرد و به دستاوردهایی برسد.»
وی در خصوص میزان هم‌پوشانی منافع مشترک روسیه و آمریکا در خلیج‌فارس و امکان عملی شدن این طرح نیز تصریح کرد: «با توجه به اینکه این منطقه یکی از حوزه‌های رقابت قدرت‌ها است، نمی‌توان منافع مشترکی، جز برخی تهدیدهای بین‌المللی، برای این دو کشور در آن قائل بود.» این کارشناس مسائل روسیه، به تصمیم مسکو برای ایجاد تفاهم میان ایران و عربستان در قالب طرح امنیت دسته جمعی برای خلیج‌فارس اشاره کرد و افزود: «افزایش اختلافات ایران و عربستان همواره در تعارض با منافع روسیه در منطقه است؛ چرا که باعث می‌شود آمریکا به واسطۀ حمایت از عربستان بتواند تنش‌هایی در منطقه ایجاد و تلاش کند از طریق عربستان موازنه‌ای به نفع خود ایجاد کند. به همین دلیل روسیه در دوره‌های قبل هم پیشنهادهایی در رابطه با حل و فصل اختلافات تهران و ریاض و میانجی‌گری میان آن‌ها داشته؛ اما با توفیق چندانی مواجه نشده است.»
وی به گزارش نیوزویک که در آن از برگزاری نشست‌های پشت پرده با حضور کارشناسان روسی در خصوص اجرایی کردن این طرح خبر داده شده، پرداخت و در رابطه با امکان عملیاتی کردن گفت‌وگوها در این زمینه میان واشنگتن و مسکو گفت: «با درنظرگرفتن تفاوت میان مواضع اعلامی و اعمالی دولت‌ها، باید توجه داشت که هنوز هم مسائل متعددی آمریکا را به غرب آسیا پیوند می‌دهند که مهم‌ترین آن، موضوعات مربوط به رژیم صهیونیستی است.» به گفته عابدی، اگر قائل به ارادۀ واشنگتن برای ایجاد نظام امنیتی میان کشورهای منطقه باشیم، باید آن را در راستای ترکیب سیاست سنتی و جدید آمریکا تحلیل کنیم. می‌توان چنین سیاستی را این‌گونه توجیه کرد که آمریکا تمایل دارد با یک پیمان امنیتی در خلیج‌فارس و در نتیجه تبعات امنیتی آن برای غرب آسیا، اقدام به عادی‌سازی شرایط و تأمین امنیت نسبی و غیرمستقیم رژیم صهیونیستی کند. به‌تبع آن نیز هزینه‌ها و دغدغه‌های خود در غرب آسیا را کاهش دهد تا بتواند بر حوزه‌های جدید رقابت با چین و سایر رقبای احتمالی‌اش تمرکز کند.
منبع تحلیل: شورای راهبردی روابط خارجی
توضیح: «گزارشات و تحلیل‌های راهبردی ارائه شده از منابع معتبر داخلی و خارجی صرفاً برای آشنایی و تنویر افکار نخبگان و مدیران راهبردی کشور با تحلیل‌های راهبردی روزآمد بوده و لزوماً منطبق با دیدگاه‌ها و نظرات دانشگاه عالی دفاع ملی نمی‌باشد.»
نظر شما :